Położnictwo i rozród

Badania diagnostyczne układu rozrodczego samic
Badanie cytologiczne wymazu z pochwy Technika ta opiera się na fakcie, że wygląd ściany pochwy (nabłonka) zmienia się podczas cyklu rujowego wraz ze zmianami w profilu hormonalnym. W badaniu ocenia się liczbę i cechy morfologiczne komórek nabłonka pochwy oraz białych i czerwonych krwinek. Preparaty bada się również w kierunku obecności innych elementów lub substancji, takich jak bakterie, śluz, kruszywo komórkowe, komórki błony śluzowej macicy, komórki nowotworowe. Badanie cytologiczne wymazu z pochwy wykorzystuje się do określania fazy cyklu rujowego, wyznaczenia terminu krycia oraz porodu, jak również rozpoznawania procesów patologicznych w obrębie układu rozrodczego.

Wziernikowanie pochwy (waginoskopi)
Technika pozwalająca określić fazę cyklu rujowego, ocenić nieprawidłowości budowy anatomicznej, rozpoznać źródło wypływu z dróg rodnych (przedsionek pochwy, pochwa lub macica) oraz określić rodzaj i rozległość zmian w obrębie pochwy i przedsionka. Próbki do badań cytologicznych, mikrobiologicznych i histopatologicznych można z łatwością uzyskać za pomocą endoskopi. W badaniu endoskopowym obraz zmienia się zależnie od fazy cyklu rozwojowego. U dorosłych suk wziernikowanie pochwy wykonuje się na przytomnym zwierzęciu znajdującym się w pozycji stojącej, bez stosowania premedykacji bądź znieczulenia ogólnego, chyba że planuje się biopsję. Znieczulenie ogólne jest zwykle konieczne u kotek, bardzo małych psów lub szczeniąt. U niedojrzałych płciowo i sterylizowanych samiec średnica pochwy może być tak niewielka, że niemożliwe staje się bezpieczne wprowadzenie narzędzie i ocena narządu.

Badanie bakteriologiczne wymazu z pochwy
Zakażenia bakteryjne układu rozrodczego występują dość powszechnie. Wskazanie do wykonania badań bakteriologicznych stanowi rozpoznanie dysfunkcji układu rozrodczego, w tym bezpłodności, ropnego wypływu z pochwy, ropomacicza, zapalenia macicy, poronień oraz urodzenia martwych płodów. Próbki z macicy pozyskuje się wyłącznie podczas zabiegu laparotomii ze względu na wyjątkową trudność kateteryzacja szyjki macicy. U suk lub kotek badanie bakteriologiczne wykonuje się często na materiale pobranym z pochwy. W celu ograniczenia możliwości zanieczyszczenia materiału na odcinku przedsionka i bliższej części pochwy, próbki do badań bakteriologicznych należy pobierać z dalszego odcinka pochwy używając wymazówek z ochronną osłonką bądź przez sterylny wziernik. Pochwa u suk i kotek zawiera fizjologiczną florą bakteryjną, którą izoluje się zwykle w niewielkiej liczbie. Większość mikroorganizmów tworzących fizjologiczną florę pochwy stanowi również potencjalne zagrożenie.

Oznaczanie poziomu hormonów płciowych
Pomiary stężenia hormonów płciowych w surowicy mogą pomóc w postępowaniu diagnostycznym u zwierząt z podejrzeniem bądź rozpoznaniem zaburzeń układu rozrodczego. Wszystkie hormony płciowe są uwalniane w sposób cykliczny, epizodyczny lub pulsacyjny, wyniki badań hormonalnych należy zawsze interpretować w takim kontekście. Często wyniki jednokrotnego oznaczenia nie mają wartości diagnostycznej, gdyż faza cyklu uwalniania hormonów w momencie pobierania próbki pozostaje nieznana. Konieczne zatem może okazać się wykonywanie wielokrotnych pomiarów w ciągu kilku godzin, dni lub tygodni.

Progesteron – pomiar stężenia progesteronu w surowicy można wykorzystać do identyfikacji czynnego ciałka żółtego, potwierdzenia wystąpienia owulacji, monitorowania przebiegu diestrus oraz służy do oznaczania w przybliżeniu terminu zbliżającej się owulacji. Oznaczenie wskazującego na owulację podwyższonego stężenia progesteronu w surowicy jest wskazane u samic z podejrzeniem występowania cykli bezowulacyjnych. Czynność ciałek żółtych w okresie ciąży można monitorować oznaczając stężenie progesteronu raz na tydzień przez około 9 tygodni od pokrycia lub aż do porodu. Metoda ta jest przydatna w przypadku samic, u których domniemaną przyczynę ronienia stanowi niewłaściwa czynności ciałek żółtych. U ciężarnych suk poród rozpoczyna się w ciągu 48 godzin po spadku stężenia progesteronu, a zatem oznaczając poziom progesteronu można w przybliżeniu określić termin porodu.

Estradiol – oznaczanie stężenia estradiolu pomocne jest w rozpoznawaniu torbiel jajnikowych, guzów jajników lub jąder wydzielających estrogeny oraz cyklu rozwojowego u samic z podejrzeniem cichej lub nie wykrytej rui.

Badanie radiologiczne i ultrasonograficzne
Radiologia i ultrasonografia są przydatne w badaniu jajników, ocenie grubości ściany macicy i zawartości światła macicy, potwierdzeniu ciąży oraz ocenie żywotności płodów. Fizjologicznie macica i jajniki u nieciężarnej samicy nie są widoczne na przeglądowym zdjęciu rentgenowskim jamy brzusznej. Podczas prawidłowo przebiegającej fazy anestrus rozpoznawanie tych narządów w badaniu ultrasonograficznym może być trudne. Powiększenie, zagęszczenie i nieprawidłowy kształt macicy można wykryć za pomocą obydwu tych technik. Ultrasonografia bywa przydatna do oceny grubości ściany macicy i zawartości światła macicy, a ponadto w rozpoznawaniu torbieli jajnikowych u suk z przedłużającym się anestrus lub przedłużającą się rują właściwą i hiperestrogenizm. Badanie ultrasonograficzne może wykazać również obecność nowotworów jajników.

Badanie diagnostyczne układu rozrodczego samców
Nasienie pobiera się i bada przed wykonaniem zabiegu sztucznego unasienniania, jeśli nasienie ma być konserwowane przez mrożenie oraz przy podejrzeniu niepłodności. Badanie cytologiczne nasienia wykonuje się w celu rozpoznania chorób gruczołu krokowego, jąder i najądrzy. Próbkę nasienia ocenia się pod kątem jej objętości, zabarwienia oraz koncentracji, ruchliwości i cech morfologicznych plemników. Wskazane może być również wykonanie pełnego badania cytologicznego oraz przeprowadzenie badania bakteriologicznego.

Badanie bakteriologiczne nasienia
Ilościowe oraz jakościowe badanie bakteriologiczne nasienia zaleca się w następujących przypadkach: przy obecności komórek zapalnych w nasieniu, jako element postępowania diagnostycznego w przypadku niepłodność u samca oraz u psów przy podejrzeniu bakteryjnego zapalenia gruczołu krokowego, zapalenia najądrzy lub zapalenia jąder. U psów bakteryjne zapalenie gruczołu krokowego stanowi często przyczynę niepłodności.

Badanie radiograficzne i ultrasonograficzne
W postępowaniu diagnostycznym w przypadku chorób układu rozrodczego samców badanie rentgenowskie wykorzystuje się przede wszystkim do oceny wielkość gruczołu krokowego oraz rozpoznawania przerzutów przy podejrzeniu gruczolakoraka gruczołu krokowego. Badanie ultrasonograficzne dostarcza informacji na temat nieprawidłowości w układzie rozrodczym i może służyć określaniu zmian w gruczole krokowym, jądrach i najądrzach. Pomocniczo w rozpoznaniu przyczyn powiększenia jąder lub obrzęku moszny. USG służy również do ustalania położenia jąder które nie zstąpiły do moszny, ponadto do kontroli wprowadzania igieł biopsyjnych w trakcie zabiegu pobierania bioptatów z gruczołu krokowego czy jąder.

Oznaczanie poziomu hormonów
Testosteron – stężenie testosteronu w surowicy najczęściej oznacza się w celu określenia obecności i czynności jąder. Testosteron jest uwalniana w sposób okresowy, więc jednokrotne znaczenie jest często nieprzydatne.